GÜNEY AZERBAYCAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ              TURAN.....

Türk dünyasının köklü medeniyet birikimi ve stratejik coğrafyası olan Güney Azerbaycan Toprakları, tarih boyunca önemli konumda olmuştur. Anadolu ile Türkistan’ı birleştiren bir köprü olan Güney Azerbaycan, kültürel zenginlikleri, tarihî mirası ve jeopolitik önemiyle bugün her zamankinden daha fazla dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, Güney Azerbaycan Stratejik Araştırmalar Merkezi (GÜNAZSAM), Güney Azerbaycan Türk coğrafyasının tanıtılması, korunması ve sürdürülebilir kalkınmasının sağlanması misyonuyla kurulmuş bir düşünce ve araştırma merkezidir. GÜNAZSAM, akademik çalışmalar, derinlemesine stratejik analizler ve etkili diplomatik girişimlerle, Güney Azerbaycan Türklerinin haklarını ve çıkarlarını koruma, bölgesel istikrarı güçlendirme ve Türk dünyasının birlikteliğini pekiştirme hedefini benimsemiştir. Kuruluşumuz, Türk dünyasının tarihî mirasını geleceğe taşıyan, kültürel ve stratejik derinliğini artıran bir köprü olarak, ulusal ve uluslararası alanda öncü bir rol üstlenmektedir. GÜNAZSAM, stratejik bir düşünce merkezi olarak akademik çalışmalarını Güney Azerbaycan'ın jeopolitik, kültürel ve sosyo-ekonomik dinamikleri üzerine yoğunlaşmaktadır.

Güney Azerbaycan Türklerinin şifahi edebiyatı, dil ve folklorik unsurları kültürel çalışmalarının başında gelmektedir.

Siyasi çalışmaların başında Güney Azerbaycan Türklerini Türkiye ve Türk Dünyasında tanıtmak, Urumiye Gölü başta olmak üzere Batı Azerbaycan sorununu Türkiye ve Türk Devletler Teşkilatı (TDT) gündeme getirmek yakın zamanda gerçekleştirilen projeler olarak tasarlanmaktadır.

Aşağıda, GÜNAZSAM'nın temel amaçları, Türk Devletler Teşkilatı ile ilişkilerin önemi ve bölgesel dinamikler çerçevesinde Güney Azerbaycan Türk Cumhuriyetinin kuruluş zaruretleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Kuruluşun Amaçları:

GÜNAZSAM, kuruluşundan itibaren Güney Azerbaycan Türk coğrafyasının kültürel, ekonomik ve siyasi potansiyelini ortaya koymayı misyon edinmiştir. Bu amaçlar, Türk dünyasının bütünleşmesine katkı sağlayacak şekilde yapılandırılmıştır. Aşağıdaki alt başlıklar altında bu hedefler detaylandırılmaktadır.

1. A) Güney Azerbaycan Türk Coğrafyasını Tanıtmak

Güney Azerbaycan, İran'ın kuzeybatısında yer alan ve yaklaşık 25-30 milyon Türk nüfusuna ev sahipliği yapan bir coğrafyadır. Bu bölge, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Kazvin ve Hamedan, Merkezi (Erak) eyaletlerini kapsar ve yüzölçümü 350.000 km²'yi aşmaktadır. Batı Azerbaycan ve Merkezi eyaletlerinin Nüfusunun %90'ından fazlasını Azerbaycan Türkleri oluştursa Diğer eyaletlerde %99 Güney Azerbaycan Türkü görülmektedir. Bu alan, tarih boyunca Türk-İslam medeniyetinin önemli bir parçası olmuştur. GÜNAZSAM, bu coğrafyanın zengin tarihî mirasını akademik yayınlar, sempozyumlar ve dijital platformlar aracılığıyla dünyaya tanıtmayı amaçlamaktadır. Ayrıca Güney Azerbaycan Türklerinin Dijital veri alanının hazırlanması üzerinde çalışmalar yürütülmektedir.

Bu tanıtım çalışmaları, sadece kültürel unsurlarla sınırlı kalmamakta; ekonomik potansiyeli de vurgulamaktadır. Güney Azerbaycan, değerli metal madenleri ve tarım kaynaklarıyla stratejik bir öneme sahiptir. GÜNAZSAM, bu tanıtım sürecinde, uluslararası konferanslar düzenleyerek Güney Azerbaycan'ı Türk dünyasının "gizli hazinesi" olarak konumlandırmayı hedeflemektedir. Böylece, genç nesillerin kimlik bilincini güçlendirirken, küresel aktörlerin dikkatini bölgeye çekerek kalkınma fırsatlarını çoğaltmayı amaçlamaktadır.

1. B) Güney Azerbaycan Türk Coğrafyasının Türk Dünyası İçin Önemi

Güney Azerbaycan, Türk dünyasının jeopolitik ve kültürel birliğini pekiştiren stratejik bir köprüdür. Bu coğrafya, Türkistan'dan Anadolu'ya uzanan Türk koridorunun güney kanadını oluşturur ve Oğuz Türklerinin en yoğun yerleşim alanlarından biridir. Tarihî olarak, Dede Korkut destanlarından başlayarak, Türk mitolojisi ve edebiyatının burada şekillendiği bilinmektedir. Günümüzde ise, Güney Azerbaycan Türkleri, toplam Türk nüfusunun önemli bir kısmını temsil ederek, dil ve kültür birliğinin korunmasında vazgeçilmezdir.

Bölgenin Türk dünyası için önemi, stratejik bağlamda da belirgindir. Bu koridor, Çin'den Avrupa'ya uzanan İpek Yolu'nun modern versiyonu olup, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkiye'yi birbirine bağlar. Çünkü buradaki enerji kaynakları, yeşil enerji koridorlarının temelini oluşturur. GÜNAZSAM, bu önemi vurgulamak üzere raporlar hazırlayarak, Güney Azerbaycan'ı TDT'nin "stratejik derinliği" olarak tanımlamaktadır.

1. C) Türkiye ile Güney Azerbaycan Teşkilatlarının Temas Kurması Gerekliliği

Türkiye ile Güney Azerbaycan teşkilatları arasındaki temas, Türk dünyasının siyasi ve kültürel bütünleşmesi için en önemli konudur. "Bir millet, iki devlet" anlayışını Güney Azerbaycan'a genişletmek, Türkiye'nin stratejik çıkarlarını güçlendirmektedir. GÜNAZSAM, bu bağlamda, Türkiye'nin sivil toplum kuruluşları ile Güney Azerbaycan'daki Türk dernekleri arasında köprü kurmayı hedeflemektedir.

İran rejiminin Güney Azerbaycan Türklerine karşı asimilasyon politikalarına TDT içinde Güney Azerbaycan Türklerini temsil edecek bir ses oluşturabilir. GÜNAZSAM, bu gerekliliği somutlaştırmak için, yıllık "Türkiye-Güney Azerbaycan Diyalog Forumu" düzenleyerek, diplomatik kanalları güçlendirmeyi planlamaktadır.

1. D) Türk Devletler Teşkilatı ile Güney Azerbaycan Türkleri Arasında İlişki Kurulması ve Güney Azerbaycan Türklerinin Türk Devletler Teşkilatında Gözlemci Üye Olması

Türk Devletler Teşkilatı (TDT), 2009'da Nahçıvan Anlaşması ile kurulan ve Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye'nin üye olduğu; Macaristan, KKTC ve Türkmenistan'ın gözlemci olduğu bir platformdur. TDT, kültürel iş birliğinden öte, ekonomik ve güvenlik odaklı bir yapıya evrilmiştir. Güney Azerbaycan Türkleri ile TDT arasındaki ilişki, teşkilatın jeopolitik gücünü katlayacak niteliktedir. Bu ilişki, 2020'de Azerbaycan'ın Karabağ zaferiyle ivme kazanmış; 2025 Gebele Zirvesi'nde "Bölgesel Barış ve Güvenlik" temasıyla pekişmiştir. Bu İran için açık bir uyarı niteliğindedir.

GÜNAZSAM Güney Azerbaycan Coğrafyasını TDT gözlemci üye olarak teşkilatlar birliğinin temsilcisini yaratmayı amaçlamıştır. Bunun yanı sıra TDT'nin Güney Azerbaycan'ı, Türk Dünyasının tamamlayıcısı" olarak görmesinin sağlanması gerektiğinin kanaatindedir. Bölgedeki 35-40 milyon Türk, TDT'nin nüfusunu %30 artırabilecek bir potansiyeldir. Bu ilişki, dil ve kültür birliğini güçlendirirken, ekonomik entegrasyonu sağlayabilir.

3. Dünya Siyaseti ve Güney Azerbaycan Türk Cumhuriyetinin Gereksinimleri

İran’ın 12 günlük savaşta ağır yenilgiye uğraması, Irak ve Suriye’de değişimler Bölgede son yıllarda yaşanan dönüşümler olarak dengeleri değiştirmiştir. Bu "kaynar kazan" gibi kaynayan dinamikler, Güney Azerbaycan Türk Cumhuriyetinin kuruluşunu zorunlu kılar. 1918 Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin mirası, bu zarureti tarihî temele oturtur.

Son Dönem Bölgesel Değişiklikler

2020 İkinci Karabağ Savaşı ve 2023'te Dağlık Karabağ'ın Azerbaycan kontrolüne girmesi, Güney Azerbaycan Türklerini cesaretlendirmekle kalmamış Güney Kafkasya'yı yeniden şekillendirdi. Rusya'nın Ukrayna savaşı nedeniyle Kafkasya'dan çekilmesi, TDT'nin rolünü artırmıştır. İran'ın iç karışıklıkları ve 12 günlük savaştan aldığı yenilgi, Güney Azerbaycan'da istiklal ve bağımsızlığa eğilimlerini tetikledi. Bu değişiklikler, yeni devlet oluşumlarını gündeme getirmektedir.

Son dönemde Güney Azerbaycan Türklerinin milletleşme sürecini aşağıdaki başlıklar tetiklemiştir:  

1)        1945-1946 Azerbaycan Demokrat Fırkasının Devletçilik Tecrübesi.

2)        1979 İran İslam Devrimi Sonucu Ortaya Çıkışı ve Günümüzde Şeriat Sisteminin Çöküşü.

3) 1991 de Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Bağımsızlığı ve Güney Azerbaycan Üzerinde Etkisi.

4) 1995 yılında İran’daki Meclis Seçimleri ve Çehreganlı’nın Tebriz’de milletvekili olarak meclise girmesinin yasaklanması bunun sonucu ortaya çıkan “Çehregani Harekâtı”

5) Babek Kalesi Kurultayları ve Güney Azerbaycan Milli Mübareze Bayrağının Ortaya Konulması.

6) 22-29 Mayıs 2006 ve 2009 yıllarındaki Güney Azerbaycan Türklerinin milli ayaklanmalar.

7) Traktör takımının ortaya çıkışı ve milli harekâtçıların merkez noktası haline gelmesi.

8) Urumiye Gölünün Kasıtlı Kurutulması, ve Batı Azerbaycan’da Kürt Sorunu.

9) İran’ın Karabağ İşgaline Tutumu ve 2020 de Karabağ Galibiyeti.

10) Türk Devletler Teşkilatının oluşumu ve Güney Azerbaycan Türkleri üzerinde etkisi.

11) Son dönemde 12 Günlük savaşta İran’ın Kağıttan bir Kaplan Olmasının Ortaya Çıkışı

Güney Azerbaycan Türk Cumhuriyetinin Stratejik ve Jeopolitik Boyutları

İran rejiminin asimilasyon politikaları başta dil yasakları, kültürel baskılar olmak üzere, Güney Azerbaycan Türk kimliğini tehdit etmektedir. Stratejik yönüyle, Güney Azerbaycan Cumhuriyeti, TDT'nın Türkistan’a olan köprüsü olarak stratejik konuma sahiptir.

GÜNAZSAM'nın Güney Azerbaycan Türkleri’nin Türk Dünyası Çerçevesinde Stratejik Projeleri:

1. Güney Azerbaycan Türk Coğrafyasını Türk Dünyası ve Türk Devletler Teşkilatında Tanıtılması

Güney Azerbaycan Stratejik Araştırmalar (GÜNAZSAM), 2025 itibarıyla Türk dünyasının birliğini güçlendirme misyonunu somut projelerle hayata geçirmektedir. Kuruluşumuz, akademik araştırmalar, diplomatik girişimlere dayalı etkinlikler ve dijital platformlar aracılığıyla Güney Azerbaycan Türk Coğrafyasının tanıtımını, korunmasını ve entegrasyonunu hedeflemektedir. Bu projeler, Türk Devletler Teşkilatı (TDT) ile iş birliğini derinleştirirken, bölgesel değişimlere yanıt veren yenilikçi yaklaşımları içermektedir. Aşağıda, GÜNAZSAM'nın güncel projeleri ana başlıklar altında ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Bu projeler, 2024-2025 dönemi için planlanmış olup, uluslararası ortaklıklarla desteklenmektedir.

1. Araştırma ve Yayın Projeleri: Bilgi Üretimi ve Tanıtım Çalışmaları

GÜNAZSAM, stratejik analizler ve akademik yayınlarla Güney Azerbaycan'ın tarihî ve güncel önemini vurgulamayı ön planda tutmaktadır. Bu projeler, hem iç hem de dış kamuoyunu bilgilendirmeyi amaçlamakta, raporlar ve kitaplar aracılığıyla politika yapıcılara katkı sağlamaktadır.

1. A) "Güney Azerbaycan Stratejik Raporu Serisi

GÜNAZSAM yıllık rapor serisinde, Güney Azerbaycan Türk Coğrafyasının jeopolitik dinamiklerini inceleyen kapsamlı bir çalışmadır. İran'daki iç karışıklıkların (protestolarının devamı niteliğindeki gelişmeler) bölge üzerindeki etkileri, TDT'a Güney Azerbaycan ve Urumiye Gölü ve Batı Azerbaycan’da Kürt sorunları odak noktasıdır. Rapor, 100 sayfayı aşan bir hacme sahip olup, haritalar, istatistikler ve uzman mülakatları içermektedir. Amaç, Güney Azerbaycan'ı "Türk dünyasının stratejik derinliği" olarak konumlandırmak ve uluslararası lobi faaliyetlerini desteklemektir.

1. B) Güney Azerbaycan Sözlü Edebiyat Kültürel Mirasının Korunması ve Yazılı Edebiyata Aktarılması:

GÜNAZSAM, 2010 yılından başlatılan bu dijital proje ile Güney Azerbaycan'ın kültürel mirasını (30 Aşık Destanı) online bir arşive dönüştürmüştür. Platform, interaktif el yazmalar, ses kayıtları video kayıtları Azerbaycan Türkçesinde sunmaktadır. GÜNAZSAM Güney Azerbaycan ve Türkiye’de eğitim alan üniversite öğlencilere yönelik e-öğrenme modülleri bu içerikleri zenginleştirmektedir. 2026 yılında, Türkiye ve Azerbaycan üniversiteleriyle iş birliği yapılacak bir tasarım hazırlanmaktadır.

Bu proje kapsamında Güney Azerbaycan Türkleri ile Türkiye vatandaşları arasında irtibat sağlanması, iki tarafın daha da yakınlaşması böylelikle Güney Azerbaycan Türkleri üzerine asimilasyonu engellemek ve kültürel erozyonu önlemek amacıyla genişletilmiştir. Böylelikle Güney Azerbaycan Türklerinin kimliğini güçlendirmeyi, Türk dünyasında özellikle Türkiye ve Güney Azerbaycan Türkleri arasında yakınlaşma hedeflemektedir.

2. Diplomatik ve İş Birliği Projeleri: Teşkilatlar Arası Köprüler

GÜNAZSAM, Türkiye ve Güney Azerbaycan teşkilatları arasındaki temasları somutlaştırmak üzere diplomatik projelere odaklanmaktadır. Bu çalışmalar, TDT'nin genişlemesine, Güney Azerbaycan Teşkilatlarından gözlemci üye eklenmesi için katkı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.

GÜNAZSAM, Türkiye merkezli bir düşünce kuruluşu olarak, Türk dünyasının entegrasyonunu destekleyen projelerle bilinmektedir. Güney Azerbaycan bağlamında, GÜNAZSAM’ın faaliyetleri şu eksenlerde yoğunlaşır:

1. Kültürel ve Akademik Bağların Güçlendirilmesi: GÜNAZSAM, Türkiye, Azerbaycan ve Güney Azerbaycan’daki sivil toplum kuruluşları (STK) ile işbirliği yaparak sempozyumlar, çalıştaylar ve kültürel etkinlikler düzenlemeyi hedeflemektedir. Bu etkinlikler, Güney Azerbaycan Türklerinin dil, kültür ve tarih bilincini uluslararası arenada tanıtmayı amaçlamaktadır. Örneğin, Türkiye ve Batı Azerbaycan merkezi olan Urmiye’deki STK’larla ortak projeler, Batı Azerbaycan’daki etnik sorunu ve asimilasyon politikalarına karşı bir direnç platformu oluşturabilir.

2. Diplomatik Lobi Faaliyetleri: GÜNAZSAM, Türk Devletler Teşkilatı gibi bölgesel ve küresel teşkilatlar nezdinde Güney Azerbaycan teşkilatlarının gözlemci statüsü kazanması için lobi yapmaktadır. GÜNAZSAM, Türk Devletler Teşkilatı mevcut üyeleri (Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan) ile Güney Azerbaycan arasında resmi bir bağ kurmayı hedeflemektedir. Gözlemci statüsü, Güney Azerbaycan’ın uluslararası meşruiyetini artırır ve İran üzerindeki diplomatik baskıyı güçlendirir.

3. Stratejik Araştırmalar ve Raporlama: GÜNAZSAM, Güney Azerbaycan’ın jeopolitik önemine dair analizler yayımlayarak Türkiye ve Azerbaycan hükümetlerine politika önerileri sunmaktadır.

3. Bölgesel İstikrar ve Gelecek Vizyon Projeleri: Cumhuriyet Kuruluşu Simülasyonları

Bölgesel değişimlere (Karabağ zaferleri ve İran’ın yenilgisi) yanıt olarak, GÜNAZSAM bağımsızlık ve istikrar odaklı projeler yürütmektedir. Bu çalışmalar, insani ve stratejik zaruretleri ele almaktadır.

TDT’ında Güney Azerbaycan’ın Gözlemci Statüsü Önerisi:

Güney Azerbaycan teşkilatlarının TDT’ye gözlemci üye olarak katılması, şu açılardan stratejik önem taşır:

• Kültürel ve Siyasi Temsil: Gözlemci statüsü, Güney Azerbaycan Türklerinin İran’daki hak ihlallerini (dil yasağı, kültürel asimilasyon) TDT platformunda dile getirmesine olanak tanır. Bu, İran rejimine karşı diplomatik baskıyı artırır ve Güney Azerbaycan’ın uluslararası görünürlüğünü güçlendirir.

• Jeopolitik Denge: Güney Azerbaycan’ın TDT’ye entegrasyonu, Türkiye-Azerbaycan eksenini güçlendirerek Rusya ve İran’ın Kafkasya’daki etkisini sınırlar. Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla, Güney Azerbaycan, Türk dünyasını Orta Asya’ya bağlayan bir köprü haline gelebilir. Bu, İran’ın Ermenistan üzerinden Rusya’ya erişimini zorlaştırır.

GÜNAZSAM’ın diplomatik projeleri, TDT’nin genişlemesine şu yollarla katkı sağlayabilir:

• Ortak Platform Oluşturma: GÜNAZSAM, Güney Azerbaycan teşkilatlarını birleştirerek TDT’ye tek sesle katılmalarını sağlayabilir. Örneğin, İzmir ve İstanbul’da düzenlenen Güney Azerbaycan Uluslararası Formu Güney Azerbaycan temsilcilerinin yer alması, bu yönde önemli bir adımdır.

• Kültürel Köprüler: GÜNAZSAM’ın düzenlediği kültürel etkinlikler ve projeler TDT’nin Güney Azerbaycan’ı gözlemci üye olarak tanımasını kolaylaştırır.

GÜNAZSAM’ın Türkiye ve Güney Azerbaycan teşkilatları arasındaki diplomatik projeleri, TDT’nin genişlemesi için stratejik bir fırsat sunar. Güney Azerbaycan’ın gözlemci üyeliği, Türk dünyasının birliğini güçlendirirken, İran ve Rusya’nın jeopolitik dengelerini zorlar. Ancak, İran’ın tepkisi, bölgesel gerilimler ve teşkilatlar arası koordinasyon eksikliği, bu sürecin önündeki başlıca engellerdir. GÜNAZSAM’ın lobi faaliyetleri, kültürel projeleri ve stratejik analizleri, bu zarureti somutlaştırmada kilit rol oynayabilir, ancak başarı için TDT üyelerinin (özellikle Türkiye ve Azerbaycan) ortak bir strateji izlemesi şarttır. Diplomatik çözüm, çatışma riskini azaltarak Türk dünyasının Kafkasya’daki etkisini artırabilir.

Yorumlar