GÜNEY AZERBAYCAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ TURAN.....
Kuzey Azerbaycan Türklerinin Güney’e Etkisi: I. Mikail Azaflı  Bu dizi yazılarımızda Kuzey Azerbaycan'ın Güney Azerbaycan Türkleri üzerinde etkileri ele alınacaktır.
Âşık Mikayıl Azaflı, Kuzey ve Güney Azerbaycan milli edebiyatında önemli bir şahsiyet olarak öne çıkmaktadır. Kuzey Azerbaycan’ın geleneksel âşık edebiyatının temsilcilerinden biri olan Azaflı, Sovyetler Birliği döneminde komünizm yönetimine karşı durarak milli edebiyatın öğelerini kullanarak bu sahada önde gelen kişilerden olmuştur. Onun eserleri, İran’da Arap alfabesine çevrilerek Güney Azerbaycan Türklerinin ve İran’da yaşayan tüm Türklerin okunmasını sağlamıştır. Bu şiirler Sovyetler Birliği ortamında yazılsa da İran’daki Türklerin duygularını ifade etmiş ve milli uyanış sürecinde Azerbaycan Türk kültürünün yaşatılmasına katkıda bulunmuştur.
Azaflı’nın şiirleri, vatan sevgisi, bağımsızlık, özgürlük ve halkın birliği gibi temaları işlemesiyle dikkat çekmektedir. Bu şiirler, günümüzde Güney Azerbaycan şairleri ve âşıkları için ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Özellikle "Qoca Qartal" eseri, milli uyanış sürecinin sesi olarak önemli bir yere sahiptir ve Dr. Hüseyin Feyzullahi tarafından "Divan-ı Azaflı" adı altında defalarca yayınlanmıştır.
Mikayıl Azaflı'nın eserleri, Güney Azerbaycan'daki milli bilinç yükselişinde büyük bir etken olmuştur ve onun etkisi, günümüz edebiyatında hâlâ hissedilmektedir. Birçok milli şair onun şiirlerinden ilham almaktadır.
Sovyetler döneminde, Kuzey Azerbaycan’da Azerbaycanlı kimliğini yaratırken Türk kimliğini aradan kaldırmaya çalışılsa da İran’da Fars milliyetçiliği aynı yöntemle Azeri kimliğini ortaya koymuştur. Bu politika yaklaşık yüz yıldan beri devam etmiş ancak Güney Azerbaycan Türkleri arasında hiçbir zaman milli bilinç tamamen yok olmamıştır. 1946 yılında Demokrat Fırkası'nın düşürülmesiyle yapılan “kültürel soykırım” bile Türk milli düşüncesini yok edememiştir.
1990 yıllarında başlayan milli uyanış, Dr. Çehreganlı’nın milletvekili seçilmesine rağmen İran meclisine bırakılmamasıyla yeni milli dalgayı başlatmıştır. Bu hareket, günümüz Güney Azerbaycan'ın yeniden Türk kimliğine dönmesini sağlamıştır. Bu dönemlerde Azerbaycan milli edebiyatçıları ve özellikle âşıklar, Güney Azerbaycan'daki milli kimliği inşasında önemli bir rol oynamışlardır. Âşıklar, Türk kültürünün ve dilinin yaşatılmasında, milli bilincin güçlendirilmesinde ve toplumsal dayanışmanın sağlanmasında çok önemli bir işlev yürütmüşlerdir.
Tarih boyunca Türk kültüründe ozan-âşıklar, sözlü edebiyatın taşınması ve yaşatılması önemli bir işlev yürütmüştür. Destanlar ve türküler, milli konuları kültürel değerler arı bir dille nesilden nesile ozanlar tarafından günümüze aktarılmıştır. Bu gelenek, sadece eğlence değil, aynı zamanda milli bilincin inşasında da önemli bir işlev görmektedir.
Güney Azerbaycan âşıklarının yanı sıra Kuzey Azerbaycanlı Mikayıl Azaflı gibi engin âşıklarımız, milli edebiyatın önemli unsurlarından biri olarak, Güney Azerbaycan Türklerinin kimliğini ve kültürünü yaşatmada büyük bir rol oynamaktadırlar. Sözlü edebiyat, bu bağlamda, milli düşüncenin inşasında ve sürdürülmesinde vazgeçilmez bir unsur olmuştur.
Güney Azerbaycan’da Sözlü Edebiyat ve Âşık Edebiyatın Önemi:
İran Türklerinde sözlü edebiyat, Türk dilinin yaşatılması ve geliştirilmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Resmi dilin Farsça olması, Türkçe’nin korunmasını zorlaştırsa da, sözlü edebiyat sayesinde Azerbaycan Türkçesi varlığını sürdürmektedir. Azerbaycan'ın engin sözlü edebiyatı, özellikle âşık edebiyatı, milli düşüncenin oluşumunda temel unsurlardan biridir. Sovyet döneminde olduğu gibi, bu gün İran sınırları içinde Türkler, sözlü edebiyat ürünlerinin kültürel kimliğin korunmasını sağladığının ve toplumsal dayanışmayı güçlendirmedeki gücünün farkındadırlar. Milli düşünürler, âşıkların bu eserlerini derleyip yazıya aktararak milli bilinç ve kimliğin yükselmesine katkıda bulunmuşlardır.
Azerbaycan Âşıkların Milli Bilinç Üzerinde Rolü ve Etkileri:
Âşıklar, Azerbaycan milli edebiyatı temsilcileri olarak milli bilincin inşasında ve sürdürülmesinde önemli bir role sahiptir. Sözlü edebiyat, bu bağlamda, kültürel mirasın korunması ve milli bilincin güçlendirilmesi için vazgeçilmez bir unsurdur. Günümüz İran Türkleri arasında Türk kimliğinin güçlenmesi, özellikle Güney Azerbaycan Türklerinin milli düşüncesinde âşık edebiyatı ve âşıkların önemli etkisi olmuştur. Güney Azerbaycan âşıklarının dilinde saf Türkçeyi bulmak mümkündür. Âşıklar, Türkçenin yapısına uygun şiirlerin yanı sıra düz anlatımlarında da Türkçenin sözdizimine uygun bir anlatıma sahipler. Bu ifalarda mitolojik anlatım ve arkaik sözcüklere rastlamaktayız (Azeroğlu&Azizpour, 2020: 143) Güney Azerbaycan âşıkları, Kuzey Azerbaycan âşıklarından etkilenmişlerdir. Bu âşıkların başında Âşık Mikail Azaflı gelmektedir. Özellikle onun “Kartal” şiiri âşık meclislerinde dinlendirilmiştir.
Güney Azerbaycan Âşıklarının Milli Kültürün İnşasında Önemi Âşıklar:
sözlü kültürün en önemli temsilcileri olarak, destanlar, hikâyeler ve türküler aracılığıyla Türk kimliğini yaşatmışlardır. Bu eserler, toplumun tarihini ve değerlerini yansıtan unsurlar olarak önemli bir yer tutar. Mikail Azaflı, sazıyla ve sözüyle Türk milli kültürünün temsilcisi olarak Sovyet toplumunda kültür mirasının taşıyıcısıydı. Onun sözleri ve şiirleri Güney Azerbaycan'da önemli bir yer edinmiştir. Âşıklar, destanlarında Türk kahramanlığını ve milli kimliği öne çıkaran temaları işleyerek önemli bir işlev üstlenmişlerdir. Âşıklar, kahramanlık destanlarını dillendirerek toplumda milli bilincin oluşmasına, gelişmesine ve güçlenmesine katkıda bulunmuşlardır. Güney Azerbaycan âşıkları, destan söyleyerek aşağıdaki işlevleri yürütmektedirler:
Âşıkların Azerbaycan Türkçesinin Yaşatılması ve Yaygınlaştırması:
Azerbaycan âşıkları, Azerbaycan Türkçesini en saf haliyle kullanarak dilin korunmasına ve yayılmasına yardımcı olmuşlardır. Özellikle Türkçenin yasaklandığı dönemlerde, Türkçenin yaşaması için şiirler ve destanlar söyleyerek Azerbaycan Türkçesinin yaşatılması ve yaygınlaşmasında önemli işlev yürütmüşler. Âşıkların Toplumsal Birlik ve Dayanışma Yaratması Azerbaycan âşıkları, insan hayatının her üç evresinde (doğum/ad koyma, evlenme ve ölüm) törenlerde bulunmaktalar. Çocuğun doğumuyla birlikte ad koyma törenlerinde, evlendiği zaman düğünlerde ve diğer sosyal etkinliklerde yer alarak toplumsal birlik ve dayanışmayı sağlayarak önemli sosyal işlev yürütmektedirler. Söylenen destanlar ve şiirler, toplumun ortak değerlerini taşıyan sözlü geleneğin önemli bir kolunu teşkil etmektedir. Ayrıca Azerbaycan âşıkları, milli içerikli şiirleriyle milli bilincin yükselmesine destek vererek Türk kimliğinin ve kültürünün korunması için mücadele etmişlerdir. Şiirlerinde asimilasyon politikalarına karşı durarak milli bilinci canlı tutmuşlardır.
SONUÇ:
Âşık Mikail Azaflı, Kuzey Azerbaycan milli şahsiyetlerinden olarak, hem Sovyet dönemindeki kültürel baskılara direnişi hem de Güney Azerbaycan'daki milli düşüncesinin formalaşmasında önemli olmuştur. Eserleri, Azerbaycan Türklerinin kimliğini ve kültürel değerlerini koruma mücadelesinde rol oynamıştır. Azerbaycan âşık edebiyatı özellikle Güney Azerbaycan’da yaşayan Türk toplulukları için büyük bir öneme sahiptir. Âşık edebiyatı, Türk kültürünün ve kimliğinin korunması, geliştirilmesi ve gelecek nesillere aktarılmasında etkili bir araç olarak işlev görmektedir. Âşık Mikail Azaflı’nın Sovyet döneminde söylediği şiirler günümüzde Güney Azerbaycan milli edebiyatı düşünceleriyle örtüşmekte ve milli edebiyatçıların ilham kaynağı olmaktadır. Onun milli ruhlu şiirleri, milli edebiyat temsilcileri olan Güney Azerbaycan âşıklarının sazında ve sözünde milli uyanışta önemli bir yere sahiptir. Âşık Dehgan, Âşık Bulut, Âşık Ali, Dede Katib, Âşık Mehemmed Ferzanegan ve Âşık Ali Kerimi, onun şiirlerini sazlarıyla ve sözleriyle yoğurarak milli edebiyatı oluşturmuşlardır. Güney Azerbaycan'daki milli uyanış, sözlü edebiyat ürünlerinin derlenmesi ve yazıya aktarılması ile kültürel bir boyut kazanmıştır. Böylelikle Güney Azerbaycan Türk kimliğinin inşasında âşıkların sazları ve sözleri önemli bir rol oynamaktadır. Sözlü edebiyat, tarihi ve kültürel bağların korunmasını sağlarken, toplumsal dayanışmayı güçlendirmektedir. Örneğin, Şikâri Destanı, Emir Ersalan Destanı ve diğer âşık destanları bölgedeki Türk toplumunun tarihsel kimliğini yansıtan önemli kaynaklardır. Bu eserleri yazılı edebiyata kazandırma çabalarımız devam etmektedir. Eserler sesli olarak Turuz sanal kitaplığında araştırmacılara sunulmuştur.
Şiirlerinde vatan sevgisi, bağımsızlık, özgürlük ve halkın birliği gibi temaları işleyen Mikayıl Azaflı, özellikle Sovyet döneminde Azerbaycan'ın kültürel ve milli kimliğinin korunmasına büyük katkı sağlamıştır. Bu olgu, Güney Azerbaycan şairleri ve âşıkları arasında günümüzde örnek bir kişi olarak görülmektedir. Onun Qoca Qartal eseri, Güney Azerbaycan Türkleri arasında defalarca yayımlanan eserler arasında yer almıştır. Bunun nedeni, Güney Azerbaycan Türkleri arasında milli uyanış sürecinin sesi olmasıdır. Onun Qoca Qartal eserinin yanı sıra tüm şiirleri, Divan-ı Azaflı adı altında Dr. Hüseyin Feyzullahi tarafından defalarca yayınlanmıştır. Bu şiirler, Güney Azerbaycan Türkleri üzerinde büyük etkiler yaratmış ve milli bilincin yükselmesinde önemli bir etken olmuştur. Güney Azerbaycan âşıklarının yanı sıra Kuzey Azerbaycanlı Mikail Azaflı gibi engin âşıklarımız milli edebiyatın önemli unsurlarından biri olarak, Güney Azerbaycan Türklerinin kimliğini ve kültürünü yaşatmada büyük bir rol oynamaktadırlar. Sözlü edebiyat, bu bağlamda, milli düşüncenin inşasında ve sürdürülmesinde vazgeçilmez bir unsur olmuştur.
Kaynak:
Kobotarian Azeroğlu, N., & Azizpour, R. (2020). İran Türkeri’nde Sözlü Gelenek Bağlamında Âşıklık Geleneği Ve Milli Bilinç. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 140-150. https://doi.org/10.33692/avrasyad.702937.
|
|
126 kez okundu
YorumlarHenüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |
