GÜNEY AZERBAYCAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ TURAN.....
GÜNEY AZERBAYCAN İLE İLGİLİ YAPILAN AKADEMİK ÇALIŞMALAR
İran Türklüğü ve İran Türkleri bugüne dek araştırılmayan konular arasında yer almıştır. W. Barthold’un, İran’ın tarihi coğrafyasına dair kitabında dağınık olsa da bilgiler vermiştir. Bu kitabın Farsça tercümesi Tahran’da 1308 hicri Şemsi’de yayımlanmıştır (Kobotarian-Azeroğlu:2019b: 8).
İran Türklüğü gerek halk edebiyatı ürünleri gerekse inanç yönünden her zaman Anadolu’ya bir kaynak olmuştur. Horasan erenlerinin, Anadolu’nun Türkleşmesinde ve Müslümanlaştırılmasın da büyük etkisi olmuştur (Kobotarian-Azeroğlu:2019b: 9).
Araştırmamıza konu olan İran ve Güney Azerbaycan ile ilgili çalışmalarda genel olarak, İran içerisinde yaşayan Türklerin sosyo-kültürel ve siyasal yapısı ile İran Türklerinin Kafkasya ve Ortadoğu politikalarına etkisi incelenmiştir.
San’an Azer (1942), “İran Türkleri” isimli kitabında İran Türklerinin sosyo- kültürel özelliklerini incelemiş ve İran Türklerinin İran’ın ana unsuru olduğunu vurgulamıştır.
Mehmet Metin Ören (1980), “İran Türkleri Hürriyet Hareketleri” isimli kitabında İran Türklerinin hürriyet mücadelesini geniş şekilde incelemiştir. Mehmet Metin Ören kitabında İran’ın X. yy. dan itibaren Büyük Selçuklularla birlikte tamamen Türk Yurdu olduğunu vurgulamış ve Farsların hâkimiyetinde olan günümüzdeki İran Devleti içerisinde İran Türklerinin hürriyet mücadelesinin canlı bir şekilde devam ettiğini belirtmiştir.
Rafael Blaga (1997), “İran Halkları El Kitabı” isimli kitabında İran içerisinde yer alan tüm etnik gurupların sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini ayrıntılı bir şekilde incelemiştir.
Nesib Nesibli (1997), “Bölünmüş Azerbaycan, Bütöv Azerbaycan” isimli kitabında Azerbaycan coğrafyasının 1828 Türkmençay Anlaşması ile bölünüş sürecini ve Azerbaycan halkının tekrar bütünleşme isteğini incelemiştir. Nesibli Azerbaycan coğrafyasının Türk Dünyası’nın merkezinde bulunduğunu, bu sebeple Kuzey Azerbaycan ve Güney Azerbaycan’ın bütünlüğünün Türk Dünyası’nın bütünlüğü anlamına geldiğini vurgulamıştır.
Emre Bayır (1999), Avrasya Dosyası isimli dergide yayınlanan “Fars Milliyetçiliğinin Gelişimi ve Güney Azerbaycan Milli Direniş Hareketi” isimli makalesinde Güney Azerbaycan’da yaşayan Türklerin, Fars milliyetçiliği karşısındaki direnişini incelemiştir. Emre Bayır makalesinde, Türklere uygulanan Farslaştırma politikalarının İran Türklerinde milli bilinci artırdığını vurgulamıştır.
Abbas Vaez Gharehaghaji (2002), “Muhtar Azerbaycan Hükümeti Yapısı, İdeolojisi, Hedefi (İran 1945-1946)” konulu doktora tezinde, 1945-1946 yıllarında İran Azerbaycanı’ında kurulup bir yıl yaşayabilen Güney Azerbaycan Milli Hükümeti’nin kuruluş aşamalarını, hedeflerini ve ideolojisini incelemiştir.
Yunus Yılmaz (2002), “Sovyetler Birliği Dağıldıktan Sonra İran’ın Azerbaycan Politikası” ve Yavuz Kılıç (2003), “İran’ın Azerbaycan Politikası” konulu yüksek lisans tezlerinde, İran-Azerbaycan ilişkilerini şekillendiren temel unsurun, İran Azerbaycanı olduğunu belirtmişlerdir.
Cemil Hasanlı (2005), “Soğuk Savaşın İlk Çatışması, İran Azerbaycanı” isimli kitabında 1945-1946 yıllarında kurularak bir yıl yaşayabilen Güney Azerbaycan Milli Hükümeti’nin geçirdiği süreçleri geniş şekilde incelemiştir. Cemil Hasanlı kitabında, Güney Azerbaycan Milli Hükümeti’nin kuruluşunun İran Azerbaycanı tarihinin en önemli olayı olduğunu belirtmiştir.
Gonca Oğuz Gök (2005), “İran’ın Bölgesel Politikası ve Türk-İran İlişkileri” konulu yüksek lisans tezinde İran’ı incelemiş, İran-Türkiye ilişkilerini, İran Türklerini de göz önüne alarak değerlendirmiştir. Gonca Oğuz Gök yüksek lisans tezinde, İran-Türkiye ilişkilerini şekillendiren temel etkenin Ortadoğu ve Türkistan üzerinde nüfuz mücadelesi olduğunu vurgulamıştır.
Yaşar Kalafat (2005), “İran Türklüğü-Jeokültürel Boyut” isimli kitabında İran Türklerinin sosyo-kültürel özelliklerini geniş şekilde incelemiştir. Yaşar Kalafat kitabında İran Türklerinin sosyo-kültürel özelliklerinin Anadolu Türklerinin sosyo-kültürel özellikleriyle benzerliklerini ön plana çıkarmıştır.
Mustafa Balbay (2006), “İran Raporu” isimli kitabında İran’ın genel özelliklerini incelemiştir. Kitapta İran Türklerinin sosyal yapısına da geniş şekilde yer verilmiştir. Mustafa Balbay kitabında, İran’ın Türkiye’deki yıkıcı ve bölücü faaliyetlere destek verdiğini ve İran Türklerine karşı asimilasyon politikası uyguladığını belirtmiştir.
Gülara Yenisey (2006), “İran’da Etnopolitik Hareketler” konulu doktora tezinde, İran’daki Farsların dışında kalan milletleri, özellikle de Türkleri incelemiştir. Bu çalışmada 1922’den günümüze kadar İran’daki etnik gurupların daha fazla özgürlük için verdikleri mücadeleleri ve bu etnik gurupların milli bilinçlerinin gelişmişlik düzeyi ele alınmıştır. Gülara Yenisey doktora tezinde, İran’da bağımsızlığa en yakın etnik grubun Türkler olduğu tespitinde bulunmuştur.
Cihat Aydoğmuşoğlu (2007), “Tarihte Tebriz” konulu yüksek lisans tezinde, İran Azerbaycanı’nın en önemli kenti olan Tebriz’in tarihini incelemiştir. Cihat Aydoğmuş yüksek lisans tezinde, Tebriz’in tarihi bir Türk yurdu olduğunu vurgulamıştır.
Osman Özgüdenli (2006), “Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları” isimli kitabında İran’ın tarihi ve siyasal özelliklerini geniş şekilde incelemiştir.
İzzetullah İzzeti (2006), “İran ve Bölge Jeopolitiği” isimli kitabında İran’ın bölgesel politikalarını incelemiştir. İzzetullah İzzeti kitabında, İran’ın Ortadoğu ve Avrasya politikalarında aktif rol oynayan bir ülke olduğunu vurgulamıştır.
Merih Özşahin (2007), “Güney Azerbaycan’da Bağımsızlık Hareketleri ve Güney Azerbaycan’ın Türk Dünyası İçin Önemi” konulu yüksek lisans tezinde, İran Türklerinin, özellikle de İran Azerbaycan’ında yaşayan Azerbaycan Türklerinin özelliklerini ve vermiş oldukları hürriyet hareketlerini incelemiştir. Merih Özşahin yüksek lisans tezinde, Güney Azerbaycan’ın Türk Dünyası’nın kara bağlantısının sağlanacağı tek yer olduğunu vurgulamıştır.
Emil Veliyev (2007), “Soğuk Savaş Sonrası İran’ın Güney Kafkasya Politikası” konulu yüksek lisans tezinde, İran’ın, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile ilişkilerini incelemiş, özellikle İran’ın, Azerbaycan ve Ermenistan ile ilişkileri İran Azerbaycanı merkezinde değerlendirilmiştir. Emil Veliyev yüksek lisans tezinde, İran’ın Güney Kafkasya politikalarını İran Azerbaycanı’nın şekillendirdiğini tespit etmiştir.
Osman Erol (2007), “İran’ın İç Politikasında Azerbaycan Türkleri” isimli yüksek lisans tezinde Azerbaycan Türklerinin tüm özellikleri ve İran iç politikası üzerindeki etkinliklerini incelemiştir. Osman Erol yüksek lisans tezinde, Azerbaycan Türklerinin İran’da her alanda aktif olduklarını ve Farslarla birlikte İran’ın ana unsurunu oluşturduklarını vurgulamıştır.
Ali İpek (2007), “Azerbaycan Tarihine Giriş” isimli kitabında şimdiki Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yer aldığı topraklar ile İran Azerbaycanı’nı bütün olarak değerlendirmiştir. Kitapta Azerbaycan tarihi ile ilgili detaylı bilgilere yer vermiştir.
Sedat Laçiner (2007), Araz Dergisi’nde yayınlanan “Güney Nasıl ve Kaç Parçaya Bölünür” isimli makalesinde İran’daki etnik gurupları ve bu etnik gurupların İran Devleti ile olan ilişkilerini incelemiştir.
Ercan Çitlioğlu (2007), Türk Yurdu Dergisi’nde yayınlanan “Bir Komşu İran; İran'ı Anlamak” isimli makalesinde İran’ın genel özelliklerini incelemiştir. Son dönem tarihi kaynaklara baktığımızda Azerbaycan hakkında açık ve net bilgiler elde edebiliriz. (Kobotarian-Azeroğlu: 2019b: 11).
Yorumlar - Yorum Yaz
